Een uitgeverij uit de grond stampen was niet plan A van geboren Leuvenaar Antoon Thiry (1888), die tijdens zijn lerarenopleiding in Lier bevriend raakte met Felix Timmermans. Tijdens de Eerste Wereldoorlog maakte Thiry deel uit van de radicale activisten die met de Duitsers samenwerkten ter verwezenlijking van Vlaamse eisen zoals een Nederlandstalige universiteit. Hij werd lid van de door de bezetter gepatroneerde Raad van Vlaanderen. Na de nederlaag van de Duitsers kreeg Thiry de doodstraf en vluchtte hij naar Nederland. Toen hij na de amnestiewet van 1929 naar Vlaanderen kon terugkeren, kanaliseerde hij zijn ideaal van een katholiek en zelfstandig Vlaanderen via boeken. Net als de Wereldbibliotheek in Nederland bood men lezers een abonnement aan via een ‘boekengilde’, Die Poorte. Zo verzekerde de uitgeverij zich van een vaste boekenafzet - aanvankelijk in samenwerking met het Davidsfonds. En de lezers konden aan een schappelijke prijs kennismaken met Vlaamse en internationale literatuur. Het was de eerste keer in Vlaanderen dat de formule van boekengilde werd beproefd. Met succes: na een kort verblijf in de Elsdoncklei (nu de Jozef Hermanslei), vestigde men zich al snel aan de Liersesteenweg 308.
Die Poorte bood tot de Tweede Wereldoorlog een verbazende combinatie van Vlaamse en internationale literatuur, bijvoorbeeld de eerste Nederlandse uitgave van De Twaalf Stoelen van de gebroeders Petrov - een beroemde satire op de communistische politiek. Die Poorte publiceerde in die jaren heel wat Nederlandstalige Vlaamse auteurs uit ‘volksverbonden’ literatuurkringen zoals Marcel Matthijs of Korneel Goossens. Die zouden niet veel later bij de Nieuwe Orde betrokken raken. Ook Antoon Thiry en Die Poorte verzonken tijdens de tweede Duitse bezetting in de collaboratie. De Duitsers stuurden aan op controle op het literaire leven. Literaire tijdschriften zoals Dietsche Warande en Belfort en het katholieke, ‘volksverbonden’ Volk werden verboden. Ze moesten in die tijden van papierschaarste plaats maken voor het tijdschrift Westland, waarin ‘betrouwbaar’ geachte mensen zoals Filip De Pillecyn, Bert Ranke en Antoons zoon Peter Thiry de touwtjes in handen hielden. Westland evolueerde echter zo snel in de nazi//SS-richting dat De Pillecyn er de brui aan gaf. Peter Thiry bleef met Ranke het tijdschrift leiden. Peters broer Walter streed dan weer met de Duitsers aan het Oostfront. Die collaboratie zou de uitgeverij zwaar te staan komen. Vader en zonen Thiry vlogen na mei 1945 in de cel. Het huis aan de Liersesteenweg 308 werd door de Engelse bevrijders opgeëist. Daarna wees Mortsel de woning toe aan pastoor Jespers – die ook gretig van de eveneens in beslag genomen auto van de familie gebruik maakte. De intussen naar elders verhuisde drukkerij Die Poorte wist men echter te behoeden voor een gedwongen openbare verkoop. Toen Antoon en zoon Peter na drie jaar vrijkwamen, konden ze via de drukkerij hun werkzaamheden verderzetten – zij het niet meer vanuit Mortsel.
Tot de dood van Peter Thiry in 1969 zou de uitgeverij boeken blijven uitgeven of drukken. De eerste ‘experimentele’ dichtbundel Woordschurft (1953) van de vernieuwende en invloedrijke Mortselse dichter Adriaan de Roover rolde er van de pers. Ook Mortselaar Ward Ruyslinck publiceerde er een van zijn eerste bundels. Het donkere collaboratieverleden van de uitgeverij weerhield Die Poorte er niet van om in de jaren zestig werk uit te geven van uitgesproken links-progressieve auteurs zoals dat van provo Herman J. Claeys of de ‘jazz-dichter’ Willem M. Roggeman. Zo raakte de uitgeverij op de valreep betrokken bij een nieuwe fase in de (Vlaamse) cultuurgeschiedenis: de opkomst van de pop- en tegencultuur.
Het verhaal van Die Poorte kent een staartje dat voor de boekenliefhebbers niet onbelangrijk is. Na het definitieve eind van Die Poorte kon de voormalige Oostfronter Walter Thiry als vertegenwoordiger aan de slag bij uitgeverij De Standaard. In die hoedanigheid kwam hij geregeld over de vloer in de Boekuil van de familie Zwijsen aan de Stenenbrug in Borgerhout, waar zoon Marc meehielp. De jonge boekuil wilde graag een filiaal van het ouderlijke nest bouwen. Dat idee kwam in een stroomversnelling toen Walter Thiry zich afvroeg waarom er in Mortsel geen boekhandel was. Die opmerking bleef kleven. Later zag Marc in Mortsel een pand leegstaan waarin voordien een wapenhandel huisde. In 1984 opende hij daar de Mortselse Boekuil. Twee jaar later streek ook broer Dirk er neer. Samen bouwden ze de winkel uit tot een geliefde en alom gewaardeerde boekhandel met een rijk aanbod.
Chris Ceustermans
Meer lezen
- Verslag over de collaboratieprocessen tegen de familie Thiry & Die Poorte: Jan Verstraete. René Victor – strijder voor het Vlaamse rechtsleven. Antwerpen: 2018.
- Ludo Simons. Het boek in Vlaanderen sinds 1800 – een cultuurgeschiedenis: Tielt: 2013.
