PFAS

Inhoud

In 2021 ging de bal aan het rollen. Naar aanleiding van de bodemverontreiniging rondom de site van 3M in Zwijndrecht, staat onderzoek naar PFOS (perfluoroctaansulfonzuur), PFOA (perfluoroctaanzuur) en PFAS (perfluoralkylstoffen, de ruimere groep van producten) hoog op de agenda.

Algemene voorzorgsmaatregelen voor heel Vlaanderen

Het Departement Zorg adviseert de volgende voorzorgsmaatregelen voor heel Vlaanderen:

• Eet gevarieerd. Eet u zelf-geteelde groenten of fruit? Wissel dan af met producten uit de handel en eet elke dag gevarieerd. Was uw fruit en groenten goed met water voor u ze eet. Dit advies geldt zeker voor kwetsbare personen: kinderen tot 12 jaar, immuunverzwakte personen en vrouwen die zwanger willen worden, zwanger zijn of borstvoeding geven.
• Eet maximaal 2 eieren per week van eigen kippen (1 ei per week voor kwetsbare personen).
• Gebruik geen grondwater als drinkwater (consumptie), ook niet om thee, koffie of ijsblokjes te maken of om ermee te koken. Indien u op uw domicilieadres niet kan aansluiten  op leidingwater verwijzen we naar de richtlijnen beschikbaar op de website van het Departement Zorg: https://www.departementzorg.be/nl/putwater-als-drinkwater 
• Goede hygiëne toepassen:
  • Was uw handen regelmatig, zeker voor de maaltijd.
  • Maak uw huis binnen schoon met water.
  • Afhankelijk van het gebruik en de weersomstandigheden: Maak verharde delen buiten, zoals uw oprit en terras, schoon met water.

Een gezonde levensstijl is voor iedereen belangrijk, volg de voedings- en bewegingsdriehoek: www.gezondleven.be. 

Preventieve no regret-maatregelen

De Vlaamse overheid publiceert een kaart met alle PFAS-locaties waarrond bijkomende voorzorgsmaatregelen gelden, de zogenaamde no regret-maatregelen.

Maatregelen per gemeente

In onderstaande lijst staan alle no regret-maatregelen:

Op de site:

• Eet geen zelf-geteelde groenten en zelf-geteeld fruit.
• Eet geen eieren van eigen kippen. Eigen eieren deponeer je voorlopig in de huisvuilzak. Afval van eigen groenten (zonder kluit) en fruit mag wel bij het GFT-afval.
• Eet geen zelf-geteeld kleinvee, zoals kippen en konijnen.
• Gebruik uw compost samengesteld met materiaal uit de eigen tuin niet als meststof.
• Laat kinderen niet spelen op onbedekt terrein op de site.
• Afhankelijk van het gebruik en de weersomstandigheden: maak het verharde terrein op de site regelmatig schoon met water.
• Vermijd dat braakliggende of losse grond op de site verstuift of verwaait. Bedek losse grond met grasmatten, bodemdoeken, boomschors of kiezels. Of zaai losse grond in met gras of een andere dichte begroeiing. Doe dat ook met zand- of grondhopen.
• Goede hygiëne toepassen:
  • Was uw handen regelmatig, zeker voor de maaltijd.
  • Maak uw huis binnen schoon met water.

• Drink geen grondwater als drinkwater, ook niet om thee, koffie of ijsblokjes te maken of om ermee te koken.
• Gebruik geen grondwater uit ondiepe putten om de moestuin te irrigeren of om een zwembad te vullen.
• Putwater kan wel gebruikt worden voor laagwaardige toepassingen zoals uw auto wassen, toilet doorspoelen, oprit afspuiten en sierplanten water geven maar vanuit duurzaamheidsoogpunt gebruikt u hiervoor best regenwater i.p.v. grondwater.

In een zone van 100 m rond de site:

• Eet geen zelf-geteelde groenten en geen zelf-geteeld fruit. Dit advies geldt zeker voor kwetsbare personen: kinderen tot 12 jaar, immuunverzwakte personen en vrouwen die zwanger willen worden, zwanger zijn of borstvoeding geven.
• Eet geen eieren van eigen kippen. Eigen eieren deponeer je voorlopig in de huisvuilzak. Afval van eigen groenten (zonder kluit) en fruit mag wel bij het GFT-afval.
• Eet geen zelf-geteeld kleinvee, zoals kippen en konijnen.
• Gebruik uw compost niet als meststof voor uw tuin. Breng groenafval naar het recyclagepark, maar verwijder zo veel mogelijk aarde. Knip de kluit af en laat die in uw tuin. Breng het groen naar het groenafval in het containerpark.
• Vermijd dat braakliggende of losse grond verstuift of verwaait. Bedek losse grond met grasmatten, bodemdoeken, boomschors of kiezels. Of zaai losse grond in met gras of een andere dichte begroeiing. Doe dat ook met zand- of grondhopen.
• Goede hygiëne toepassen:
  • Was uw handen regelmatig, zeker voor de maaltijd.
  • Maak uw huis binnen schoon met water.
  • Afhankelijk van het gebruik en de weersomstandigheden: Maak verharde delen buiten, zoals uw oprit en terras, schoon met water.

In een zone van 500 m rond de site:

• Drink geen grondwater als drinkwater, ook niet om thee, koffie of ijsblokjes te maken of om ermee te koken.
• Gebruik geen grondwater uit ondiepe putten om de moestuin te irrigeren of om een zwembad te vullen.
• Putwater kan wel gebruikt worden voor laagwaardige toepassingen zoals uw auto wassen, toilet doorspoelen, oprit afspuiten en sierplanten water geven maar vanuit duurzaamheidsoogpunt gebruikt u hiervoor best regenwater i.p.v. grondwater.

Waar zijn de maatregelen van toepassing?

OVAM bepaalt de onderzoeksprioriteit van alle sites die door de Vlaamse steden en gemeenten werden geïnventariseerd op basis van de kans op blootstelling en verspreiding. De bestemming en omgeving van het betrokken terrein, de eventuele aanwezigheid van waterlopen of grondwateronttrekking zijn daarbij criteria die de planning bepalen. 

In een straal van 5 km tot 10 km rond de voormalige 3M-site zijn de no regretmaatregelen opgeheven. De algemene voorzorgsmaatregelen blijven van toepassing.

Voor de voormalige oefenzone van de bedrijfsbrandweer van Agfa-Gevaert NV op de bedrijfsterreinen van Agfa zijn alle no regret maatregelen van toepassing.

Voor de verontreinigingskern op de bedrijfsterreinen van VZW De Brug aan de Deurnestraat 208 en Fort V te Edegem zijn enkel de 'no regret' maatregelen binnen een straal van 500 m rond de site van toepassing.

kaart PFAS Mortsel.pdf863,9 Kb(pdf)

Gebruiksadviezen

Als de OVAM de risicolocaties heeft onderzocht, dan kunnen de no regret maatregelen worden vervangen door gebruiksadviezen, geformuleerd door de bodemsaneringsdeskundige.

Voormalige oefenzone van de luchthavenbrandweer

Voor de voormalige oefenzone van de luchthavenbrandweer op de terreinen van de luchthaven zijn de no regret maatregelen opgeheven. Dit gebeurt op basis van het beschrijvend bodemonderzoek van april 2025. Daaruit bleek een bodemverontreiniging met PFAS aanwezig is waarvoor een bodemsanering noodzakelijk is. De no regret maatregelen worden vanaf heden vervangen door de gebruiksadviezen van de bodemsaneringsdeskundige, geldig voor de verontreinigde percelen:

• GA1a: Door de grondverzetregeling zijn er beperkingen voor het gebruik van de uitgegraven bodem.
• GA1b: Bij graafwerken is het aangewezen om maatregelen te nemen om blootstelling aan de verontreiniging te voorkomen.
• GA2a: Bij de uitvoering van bemalingen is het aangewezen om maatregelen te nemen om de verspreiding van de grondwaterverontreiniging tegen te gaan.
• GA2c: Het wordt afgeraden om het grondwater te gebruiken voor de tuin. Ook een industriële toepassing zonder de risico's te laten evalueren, is af te raden.
• GA3e: Worden boringen uitgevoerd of ondergrondse leidingen aangelegd, dan is het aangewezen om maatregelen te nemen om de verticale verspreiding van de verontreiniging te beperken.
• GA3f: Bij het (her)aanleggen van ondergrondse leidingen is het aangewezen om de blootstelling voor werknemers te beperken en maatregelen te nemen om permeatie door de (drinkwater)leidingen te voorkomen.
• GA7a: Het wordt afgeraden om bodem onbegroeid te laten, bv. door gebruik te maken van houtschors, de bodem in te zaaien met gras of te beplanten met bodembedekkers.

Uit voorzorg wordt aanbevolen om het volledige luchthaventerrein niet meer voor landbouwdoeleinden te gebruiken en is het niet aangewezen om de grassen verder aan te wenden als ruwvoeder voor dieren.

Voormalige terreinen van Massive

Er is een bodemsanering lopende voor de industriezone in de Heirbaan, Klein-Zwitserland en de achterliggende woonwijk Dieseghem. Uit de bodemonderzoeken blijkt een bodemverontreiniging met vluchtige gechloreerde oplosmiddelen aanwezig te zijn. Er is een bijkomend bodemonderzoek lopende naar de aanwezigheid van PFAS. Dit onderzoek zal meer duidelijkheid geven over de mogelijke aanwezigheid van PFAS in het vaste deel van de aarde en in het grondwater, over de oorsprong, de mogelijkheid tot verspreiding, de ernst en het eventuele gevaar op blootstelling. Er is al een beperkt bodemsaneringsproject uitgevoerd voor het afgraven van de gracht achter de industriegebouwen in Klein-Zwitserland vanwege de PFAS-verontreiniging. 

Op basis van dit beperkt bodemsaneringsproject gelden voor PFAS dezelfde gebruiksadviezen als voor de verontreiniging van de vluchtige gechloreerde oplosmiddelen:

• GA1a: Door de grondverzetregeling zijn er beperkingen voor het gebruik van de uitgegraven bodem.
• GA1b: Bij graafwerken is het aangewezen om maatregelen te nemen om blootstelling aan de verontreiniging te voorkomen.
• GA2a: Bij de uitvoering van bemalingen is het aangewezen om maatregelen te nemen om de verspreiding van de grondwaterverontreiniging tegen te gaan.
• GA2b: Het wordt afgeraden om het grondwater te gebruiken als drinkwater of voor persoonlijke hygiëne. Ook gebruik als drenkwater voor vee is af te raden.
• GA2c: Het wordt afgeraden om het grondwater te gebruiken voor de tuin. Ook een industriële toepassing zonder de risico's te laten evalueren, is af te raden.
• GA2d: Wordt het grondwater gebruikt voor doeleinden zoals een warmtepomp, dan wordt aangeraden om maatregelen te nemen ter bescherming van het systeem.
• GA3a: Het is niet aangewezen om een bestaande verharding op het terrein weg te nemen.
• GA3f: Bij het (her)aanleggen van ondergrondse leidingen is het aangewezen om de blootstelling voor werknemers te beperken en maatregelen te nemen om permeatie door de (drinkwater)leidingen te voorkomen.

Voor de specifieke gebruiksadviezen van toepassing wordt verwezen naar het bodemattest.

Voor het natuurreservaat Klein-Zwitserland gelden GA1a, GA1b, GA2a, GA2b, GA2c, GA2d en GA3f.

Meer informatie

Voor meer informatie over de gebruiksadviezen kan de website van OVAM worden geraadpleegd.

Vragen?

Voor vragen over dit thema kan je terecht op de website van Vlaanderen of kan je vragen per mail stellen aan pfas@vlaanderen.be.